Door corona staan we volgens velen op een splitsing. Welke richting willen we op in het ‘after covid’ tijdperk? Gaan we door op de ingeslagen weg of gebruiken we het momentum om de koers te verleggen? In de toeristische sector worden deze vragen gesteld en onderwerpen die worden benoemd zijn onder meer transport (vliegen!), druk op milieu en openbare ruimte maar ook economie en houdbaarheid van voorzieningen. In eigen land denken we er ook over na: hoe straks verder?

Vóór de pandemie hadden we het vooral over de verwachte groei van het wereldwijde toerisme en de effecten die de groei zou (kunnen) hebben. Overtoerisme is een nieuw woord dat model staat voor een gevoel dat de leefbaarheid sterk is aangetast door de aantallen (toeristische) bezoekers en het ontstaan van een mono cultuur in de voorzieningen als gevolg, zoals in Amsterdam of Venetië. Voor lokale Nederlandse beleidsmakers en politici is onze hoofdstad een belangrijke referentie. Er is een tweeledige reactie zichtbaar: stuur ze maar naar ons óf dat willen we niet. Het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen schrijft in ‘Perspectief 2030’ hoe we in de toekomst de groei kunnen managen, maar de bezoeker blijft welkom!

Covid19 heeft ons vakantiepatroon, in ieder geval tijdelijk, veranderd. Voor de uitbraak waren citytrips zeer populair, nu zien we dat vooral het buitengebied een grote aantrekkingskracht heeft. Campings, boten en vakantiewoningen wonnen het van hotels en AirBnB en we blijven vooral  dicht bij huis. In Nederland zien we dat de regio Amsterdam de grootste klappen heeft gekregen en gebieden als de Noordzeekust en Veluwe de (verblijfs)schade wisten te beperken door de goede zomer van 2020. Als we kijken  naar vermaak zoals musea, attracties en natte horeca, dan zien we overal een sterk achterblijvende vraag, met name veroorzaakt door de beperkende maatregelen. Maar ook daarvoor geldt dat de Amsterdamse regio er meer last van heeft dan andere (traditionele) toeristische bestemmingen.

Wat er straks gebeurt, als eerst Europa en later de rest van de wereld is gevaccineerd, is moeilijk te voorspellen. Blijven we dichtbij huis of gaan we toch weer verder weg? Gaan we kamperen of pakken we toch weer een vliegtuig met een hotel? Het zijn spannende en tegelijk onzekere tijden. Maar als iets duidelijk is geworden, is het dat toerisme geen vanzelfsprekendheid is. Dat was al niet zo vóór de pandemie, zeker niet tijdens en ook niet er na. We moeten er hard aan trekken om de bezoekersstromen weer op gang te krijgen. Maar dan wel met het uitgangspunt dat toerisme een middel is en geen doel. De afgelopen jaren zijn we dat misschien wat uit het oog verloren. Toerisme moet bijdragen aan welvaart en welzijn van bewoners. En omdat elke gemeente of regio is anders is, is maatwerk – nu en straks – om te komen tot duurzaam en passend herstel vereist.

Hoewel het uitblijven van buitenlands toeristisch bezoek in Nederland als totaliteit minder effect heeft dan in landen waar de bezoekerseconomie primair is (zoals Spanje, Griekenland), zien we wel grote nadelige gevolgen. Niet alleen voor ondernemers (horeca, hotels, attracties) maar ook gemeenten (toeristenbelasting, parkeergelden) en OV-bedrijven hebben er veel last van. En dat heeft weer een negatieve invloed op de welvaart en het welzijn van de bewoners. Zorgen zijn er nog meer voor het cultuur-historisch en museale aanbod. Ons publiek-private model werkt  prima, maar gaat met een pandemie onderuit. Veel van onze voorzieningen zijn voor een groot deel afhankelijk van bezoekersinkomsten. Door het uitblijven van gasten wordt de toekomst van (culturele en historische) voorzieningen bedreigd met nadelige gevolgen voor bijvoorbeeld beheer en onderhoud van erfgoed.

Toerisme biedt kansen voor herstel van de economie, kan bijdragen aan leefbaarheid (OV,  middenstand), behoud van het cultureel aanbod (erfgoed, musea) én de schatkist van de lokale overheid (toeristenbelasting, parkeren). Die kansen moeten we grijpen maar dan wel op een economische, sociale, maatschappelijke en duurzame wijze, gebruikmakend van de lessen uit het verleden. Leve de toerist!

Eduard Pieter Oud
Specialist Toerisme